Sosyal fobi, sosyal ortamlarda ya da performans gerektiren durumlarda veya tanımadık insanlar önünde çıkan belirgin ve inatçı korkudur. Kişi burada aşağılanmasına veya utanmasına neden olabilecek biçimde davranacağından ya da kaygı belirtileri göstereceğinden korkar. Korkulan toplumsal durumla karşılaşma hemen her zaman sıkıntı doğurur hatta sıkıntı bir panik atak biçimini alabilir. Kişi, korkusunun aşırı veya anlamsız olduğunu bilir. Korkulan toplumsal veya performans durumlarında kaçınma, kaygılı beklenti ya da sıkıntının kişinin olağan günlük işlerini, mesleki işlevselliğini, toplumsal etkinliklerini veya ilişkilerini bozar.
Sosyal fobide kalıtsal geçişin rolü çok güçlü olmasa da vardır. Beyinde serotonin etkinliğindeki sorunlar da oluş nedenleri arasındadır. Örseleyici yaşam olayları ve çocuk yetiştirme biçimi de hastalığın oluşmasında önemli etmendir. Genelde aşırı koruyucu, ya da red edici, duygusal sıcaklıktan yoksun, katı anne babalar olabilir. Bazen çocuktan yüksek beklentileri olduğunda bunlara ulaşılamayınca çocuk cezalandırıabilir, böylece başarısızlık korkusu gelişebilir.
Sosyal fobinin yaşam boyu görülme oranı % 2-13 arasındadır. En sık görülen psikiyatrik hastalıklardan biridir. Sosyal fobi genellikle ergenlik döneminde(10-17 yaşlar) başlar
Liebowitz Sosyal Fobi Ölçeğinde belirlenmiş sosyal fobiklerin kaygı duyacağı ve kaçınma davranışı gösterebileceği durumlar şunlardır:
- Önceden hazırlanmaksızın bir toplantıda kalkıp konuşmak
- Seyirci önünde hareket, gösteri ya da konuşma yapmak
- Dikkatleri üzerinde toplamak
- Romantik veya cinsel bir ilişki kurmak amacıyla birisiyle tanışmaya çalışmak
- Bir gruba önceden hazırlanmış sözlü bilgi sunmak
- Başkaları içerdeyken bir odaya girmek
- Kendisinden daha yetkili biriyle konuşmak
- Satın aldığı bir malı ödediği parayı geri almak üzere mağazaya iade etmek
- Çok iyi tanımadığı birisine fikir ayrılığı veya hoşnutsuzluğun ifade edilmesi
- Gözlendiği sırada çalışmak
- Çok iyi tanımadığı bir kişiyle yüz yüze konuşmak
- Bir eğlenceye gitmek
- Çok iyi tanımadığı birisinin gözlerinin içine doğrudan bakmak
- Umumi yerlerde yemek yemek
- Gözlendiği sırada yazı yazmak
- Çok iyi tanımadığı bir kişiyle telefonla konuşmak
- Evde misafir ağırlamak
- Küçük bir grup faaliyetine katılmak
- Umumi yerlerde bir şeyler içmek
- Umumi telefonları kullanmak
- Yabancılarla konuşmak
- Satış elemanının yoğun baskısına karşı koymak
- Umumi tuvalette idrar yapmak
Sosyal fobide korkulan durumla karşılaşıldığında bedensel belirtiler ortaya çıkar. Bunlar yüz kızarması, terleme, ağız kuruluğu, çarpıntı, nefes kesilmesi, nefes darlığı, mide barsak sisteminde rahatsızlık, diyare, kas gerginliği, titreme gibi. Bu sırada aklından geçen düşünceler “güçsüzüm, yetersizim, çirkinim, beğenilmiyorum, sevilmeye layık değilim, hata yapmamalıyım, mükemmel olmalıyım, kaygılı olduğumu belli etmemeliyim, rahat davranmalıyım, kusursuz görünmeliyim, herkesin beğenisini kazanmalıyım” şeklindedir. Bu düşünceler sonrasında oluşan kaçınma belirtileri ise korkulan ortama girmeme, korkulan ortamı terk etme, göz temasından kaçınma, ilgisiz şeyler düşünme şeklinde olabilir.
Tedavi
Sosyal fobide ilaç tedavisi ve psikoterapi uygulanır. Hastanın durumuna göre bazen tek başına psikoterapi, bazen ilaç tedavisi uygulansa da genelde her ikisinin beraber uygulanmasında başarı daha yüksektir. Tedavi süresi, ortalama 9-12 aydır.