Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) çocukluk çağında başlayan, etkisi tüm bir yaşama yayılabilen, süreğen bir nöropsikiyatrik bozukluktur. Toplumdaki DEHB yaygınlığı yaklaşık olarak çocuklukta % 8, ergenlikte % 6 ve erişkinlikte % 4 olarak bildirilmektedir.

Belirtiler

A.Dikkatsizlik Belirtileri

  1. Genellikle ayrıntılara özel bir dikkat gösteremez ya da okul derslerinde, işte ya da diğer aktivitelerde dikkatsizlik hataları yapar.
  2. Genellikle ödev ya da oyun faaliyetlerinde dikkatini sürdürmede zorlanır.
  3. Genellikle doğrudan ona konuştuğunuzda dinlemiyor gibidir.
  4. Genellikle talimatları izlemez ve okul ödevlerini, iş ortamındaki sıradan işleri yapmada ya da görevlerini yerine getirmede zorlanır (nedeni zıtlaşma davranışı ya da talimatları anlayamama değildir).
  5. Genellikle görev ve aktivitelerini organize etmede zorlanır.
  6. Genellikle zihinsel gücün sürekli korunmasını gerektiren görevlerden kaçınır, bu tür işlerden hoşlanmaz ve katılmada isteksizdir (okul ödevi ya da ev ödevi gibi).
  7. Ödevler ya da aktiviteler için gerekli olan eşyalarını genellikle kaybeder (örn; oyuncaklar, okuldan verilen ödev, kalemler, kitaplar ya da araç gereçler)
  8. Dış uyarıcılar kolaylıkla dikkatini dağıtabilir.
  9. Günlük aktivitelerini gerçekleştirmeyi genellikle unutur.
  10. Hiperaktivite/İmpulsivite Belirtileri
  11. Genellikle elleri ayaklarını sürekli oynatır ya da oturduğu yerde kıpırdayıp durur.
  12. Sınıfta ya da oturur durumda durması gereken diğer ortamlarda yerinden kalkar.
  13. Uygun olmayan ortamlarda genellikle abartılı bir biçimde sağa sola koşar ya da tırmanır (ergenler ve erişkinlerde, bu durum öznel huzursuzluk duygularıyla sınırlı olabilir).
  14. Genellikle boş zamanlarında aktiviteler ya da oyunlarla sakin bir halde meşgul olmada zorlanır.
  15. Sürekli “gidecekmiş gibi”dir ya da hep “motor takılmış gibi” hareket eder.
  16. Genellikle aşırı konuşur.
  17. Genellikle daha soru tamamlanmadan hemen yanıt verir.
  18. Genellikle sırasını beklemede zorlanır.
  19. Genellikle başkalarının sözünü keser ya da müdahale eder.

 

Çocukluk çağında zaten var olan dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsel davranışlar ilk olarak okula başlamayla fark edilir bir hale gelmektedir. Sınıfta oturamayan, oyunlarda arkadaşları ile yoğun sorunlar yaşayan ve okuma faaliyetlerinde gecikebilen çocuklar görece hızlı fark edilip tıbbi yardım almaları için yönlendirilebilmektedir. Yani önde gelen belirtiler hiperaktivite olduğunda, dikkatsizlikle ilgili belirtilerin önde olduğu durumlara göre daha erken tedavi başvurusu olmaktadır.

Yaşın ilerlemesiyle birlikte görülme sıklığındaki azalma aslında rahatsızlık belirtilerinde azalma olduğuna işaret eder. Sıklıkla belirtiler tamamen ortadan kalkmamıştır. Dönemin özelliklerin de eklenmesi nedeniyle özellikle ergenlerde bozukluğun varlığı riskli sağlık davranışlarının tavan yapmasına ve ileriye doğru kalıcı zararlara yol açmaktadır. Yine de iyi bilinen aşırı hareketlilik ve sonuçlarını düşünmeden yani dürtüsel davranışlarda bulunmanın zaman içerisinde azalma eğiliminde olduğu söylenebilir. Ancak bu azalma eğilimine rağmen erişkin DEHB olan bireylerde bir işe başlayamama, iş yerinde verimsizlik ve kötü zaman yönetimi, çok sayıda işe başlanmasına rağmen bir çoğunu bitirememe, bir toplantı boyunca oturamama, stresle baş edememe ve öfke atakları, aklına ilk geleni söyleme eğilimi, kötü şoförlük sorunları ve evlilik ve sorumluluklarının idaresi ile ilgili yoğun sorunlar sıklıkla ortaya çıkar. Bu bozukluk yetişkinlerde ele alınırken çocukluk döneminden farklı olarak erişkin yaşamının karmaşıklığı gözetilmeli ve yaşla birlikte belirtilerdeki değişime önem gösterilmelidir.

DEHB bozukluğu uygun şekilde tedavi edilmediğinde tabloya başka sorunların da eklendiği sık görülen bir durumdur. DEHB ile birlikte sık görülen diğer ruhsal bozukluklar: karşıt olma karşı gelme bozukluğu, davranım bozukluğu, anksiyete bozuklukları (panik bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, tik bozukluğu), duygudurum bozuklukları (depresyon, bipolar bozukluk), öğrenme bozuklukları ve alkol-madde kullanımdır. Başka ruhsal bozuklukların eşlik etmesi bazen DEHB semptomlarının gizlenmesine, örtük kalmasına ya da ilaçlarla bir bozukluğu tedavi ederken diğerinde bozulmalar ortaya çıkmasına yol açabilmektedir.

Nörobiyolojik zemini olan DEHB için ilaç tedavileri bütüncül tedavi yaklaşımının temelini oluşturmaktadır. Erişkin dönemde neredeyse bir kural olan psikiyatrik eş tanı ve erişkin yaşamın karmaşıklığı çocuklardan farklı olarak erişkin DEHB tedavisinde daha kapsamlı tedavi yaklaşımlarını gerekli kılmaktadır. İlaçların erişkinde tıbbi ve ruhsal eş tanıları gözeterek planlanması gereklidir. İlaç tedavilerinin yanında kişinin gereksinimine göre belirlenecek psikoterapileri de tedaviye eklemek gerekmektedir.